Cefndryd o’r Almaen oedd Heinz Koppel a Harry Weinberger a oedd wedi llwyddo i ddianc a symud i Gymru ddiwedd y 1930au a’r 1940au. Roedd Harry’n byw gydag ewythr iddo a oedd yn berchen ffatri ar Ystâd Fasnachu Trefforest, a symudodd Heinz i Ddowlais. Cafodd amser rhydd o’r ffatri i ddilyn gradd mewn peirianneg yn Ysgol Fwyngloddio Trefforest ac ar ôl blwyddyn dechreuodd Harry ddilyn cwrs yn Ysgol Gelf Caerdydd heb ddweud wrth neb. Yno cyfarfu â’r arlunydd Cymreig Ceri Richards a’i cymerodd dan ei adain a chytuno bod yn diwtor iddo. Ar un adeg, cyfarfu’r cefndryd a chafwyd rhyw anghydfod ar sail eu cefndir Almaenaidd. Yn ôl Harry:

Roedden ni’n siarad Almaeneg a daeth rhingyll o’r Gwarchodlu Cartref atom gan ddweud ei fod eisiau ein harestio ni, ac fe ddywedom ninnau nad oedden ni eisiau cael ein harestio felly dyma ni’n mynd i’r siop sglodion, a daeth yntau’n ôl gydag ambell un arall a phlismyn, a chafwyd achos llys – cafodd fy landlord ei ddirwyo am gynnig llety i elynion estron, a dywedwyd ein bod yn gymeriadau amheus am ein bod ni wedi cael ein gweld yn tynnu lluniau [tirwedd], a chafodd y lluniau eu hatafaelu, a hyd y gwn i maen nhw’n dal yn archifau heddlu Cymru.

Cafodd Harry gyfle’n ddiweddarach i ymuno â’r fyddin, gan fynd i ymladd yn yr Eidal a pheintio ar yr un pryd. Aeth swyddog cefnogol â rhai o’i luniau i’w dangos mewn arddangosfa ond ar ôl rhoi eu benthyg iddo, “welais i mo’r lluniau fyth wedyn”.

Bryd hynny, roedd yna rwydwaith fechan o ffoaduriaid artistig a chanddynt gysylltiad â Chymru. Ar ôl i Harry ddychwelyd o’r fyddin (dan anogaeth Ceri Richards), aeth yn fyfyriwr i Ysgol Gelf Chelsea yn Llundain. Yno, drwy Heinz ei gefnder, cyfarfu Harry â’r lliwiwr ac athro Almaenig Martin Bloch a’r peintiwr Mynegiannol Awstriaidd Oskar Kokoschka a fu’n diwtoriaid arno yn ystod eu cyfnod yn Lloegr. Roedd Kokoschka wedi cymryd stiwdio Josef Herman y cyfeiriwyd ato eisoes wedi iddo symud i Gymru.

Ffoadur artistig arall a oedd yn byw yn Llanfairfechan yng ngogledd Cymru yn ystod y rhyfel oedd Meta Dachinger (née Gutmann). Wedi’i geni yn Nuremberg yn 1916, ffodd i Brydain yn 1939, gan astudio celf ym Mhrifysgol Bangor rhwng 1939 ac 1942. Arbenigai mewn dyfrluniau, gan arddangos ei gweithiau ochr yn ochr â’i gŵr Hugo yn yr ‘Autumn Exhibition of Paintings, Sculpture and Drawings by Contemporary Jewish Artists’ a gynhaliwyd yn Llundain yn 1945. Cyrhaeddodd Karel Lek, ffoadur Iddewig o Antwerp, i ogledd Cymru yn fachgen yn 1940 a threuliodd weddill ei fywyd yno’n peintio pobl leol a thirweddau. Nid dim ond arlunwyr oedd yr artistiaid; ffotograffydd oedd Edith Tudor-Hart, yn wreiddiol o Fienna, a oedd yn tynnu lluniau glowyr ac agweddau eraill ar fywyd yn ne Cymru. Ffoadur Awstriaidd-Iddewig oedd Peter Masters (Peter Arany oedd ei enw cyn hynny) a hyfforddodd yn Aberdyfi gyda’r X Troop. Ar ôl y rhyfel aeth yn fyfyriwr i’r London Central School of Art and Design, gan dderbyn ysgoloriaeth Fulbright yn ddiweddarach i astudio celf yn yr Unol Daleithiau a dod yn gynllunydd graffig ar gyfer rhaglenni teledu Americanaidd.

Gwrandewch ar stori Harry yma (Allanol)